روزنامه: نزاع خانوادگی
این یادداشت افشین طباطبایی در تاریخ ۱ خرداد ۱۳۹۵ در صفحه ۱۱ روزنامه آفتاب به چاپ رسیده است.
خانواده کانون آرامش و آسایش انسان است. اگر خانواده را بنیاد خوشبختی بدانیم پس هر کسی برای کسب خوشبختی باید بکوشد تا خانوادهای سالم و مستحکم را بنا گذارد. با همه این اوصاف علل و عواملی درونی و بیرونی، گاها اتحاد و انسجام خانواده را تهدید و حتی از بین میبرند و موجب میشود تا خانواده از هم فرو پاشد. تحمیل پیامدها و آثار زیانبار چنین تخریبهایی بر جامعه انکار ناپذیر است.
روابط انسانها در طول تاریخ همواره با تنوعهایی در شیوههای تعامل و تقابل همراه بوده است. ازجمله پیشینه نزاع و درگیری بین افراد، ملتها و خانوادهها به قدمت تاریخ بشر است. آسیبهای اجتماعی ناشی از روابط ناسالم انسانی است که بنیانهای جامعه را به طور جدی تهدید میکند و مانع تحقق نیازمندیهای به حق افراد میگردد. نزاع خانوادگی به عنوان یک آسیب اجتماعی وقتی به وجود میآید که روابط طبیعی و سالم بین افراد با شکست روبرو شده و دچار تزلزل شوند. درنتیجه شکاف عمیقی بین اشخاص پدیدار میگردد. در چنین وضعیتی قوانین تنظیم کننده روابط انسانی هم متزلزل میشوند، زیرا قانونمندی ریشه در ساختارهای صحیح و اصولی جامعه دارد و در رابطه با فرهنگ عمومی هم قابل بررسی است. نزاع (چه خانوادگی، چه خیابانی) عبارت است از کشمکشی مشهود و قابل رویت حداقل بین دو نفر. نزاع و درگیری فیریکی ازجمله مسائلی بوده که علاوه بر ایجاد فضایی آکنده از خشم و نفرت و مختل کردن روابط سالم انسانی، امنیت جانی و روانی انسان و آرامش زندگی را از جنبههای مختلف تهدید کرده و ثبات خانوادگی و اجتماعی را نیز تخریب میکند. نزاع و درگیری خانوادگی، با ایجاد اخلال در روابط اجتماعی، فضایی آکنده از بغض، کینه، نفرت، انزجار، عداوت و دشمنی را مابین اعضای خانواده اعم از زن و مرد و کوچک و بزرگ به وجود میآورد. این امر با زمینه سازی برای ایجاد کتک کاری و دعوا و تنشهای بعدی، نه تنها خانواده، بلکه جامعه را هم از نظر مادی و معنوی متحمل ضرر و زیان میسازد. خشونت و نزاع از جمله موضوعاتی است که در فرهنگ بعضی از هموطنان، شاخص قدرت و یا دفاع از منزلت اجتماعی و فرهنگی و حیثیت خانوادگیشان محسوب میشود. ایران کشوری با تنوع قومی است و تاریخ سیاسی آن در مقاطع مختلف حکایت از نقش فعال این اقوام دارد. آثار مثبت و منفی فرهنگ قومیتی در روند تکامل اجتماعی به درون خانوادههای هستهای و مدرن امروزی راه پیدا کرده است و گرچه شکل زندگی قبیلهای تغییر یافته ولی در لایههای ذهنی بسیاری از شهروندان هنوز وابستگی به چنین فرهنگهایی وجود دارد. این پدیده یکی از بقایا و از جمله ویژگیهای جوامع سنتی و ابتدایی است که به جوامع مدرن امروزی انتقال یافته است و دارای پیامدهای منفی و کارکردهای نابهجا هم در درون و هم بیرون زندگی افراد میباشد. فقر عاطفی، ناکامی، حسادت، خودنمایی، جامعه پذیری نامناسب، نداشتن مهارت ارتباط ، توسل به زور جهت احقاق حق، فشارهایی که به طور عمده ناشی از فقر ایجاد میشود و… جامعه شناسان را معتقد ساخته که برخی ساختارهای اجتماعی نامناسب عامل ایجاد و تشدید چنین فقر تحمیلی بر فرد میباشد.
این نوع فشار اجتماعی موجب عدم موفقیت فرد در دستیابی به اهدافش در زندگی میگردد، و همین امر میتواند زمینه را برای گرایش به آسیبهای اجتماعی مختلف فراهم سازد، آسیبهایی همچون بزهکاری، خشم و پرخاشگری و بسیاری معضلات دیگر. البته خشونت علیه زنان میتواند به دلیل وابستگیهای قومی یا طایفهای، ازدواجهای اجباری، روحیه پرخاشگری و یا ستیزهجویی مردان هم شکل گیرد.
با بررسی مشکلات و نزاعهای خانوادگی به این نتیجه میرسیم که در اغلب موارد هم هر دو طرف ماجرا مقصرند و هم هیچکدام. بدین معنا که هرکسی طبق فرهنگ و آداب و رسوم خود به مشکل و اختلاف پیش آمده نگاه میکند، و از همان زاویه فرهنگی آن را تحلیل مینماید. چرا هر دو طرف مقصرند؛ چون وقتی که بنای وصلت و آشنایی و ازدواج را داشتند، به «تفاوتهای فرهنگی» که بعضا کوچک ولی تاثیرگذار توجه نکردهاند. از طرف دیگر برای حفظ اتحاد و انسجام خانوادگی لازم است که اعضای خانواده همواره نسبت به مسایل درون خانواده حساس بوده و اجازه ندهند که رازها و اسرارشان به بیرون درز پیدا کرده و بهگوش و اطلاع دیگران رسیده شود، حتی نزدیکترین افراد فامیل. همچنین قبل از بررسی و تحقیق در مورد صحت و سقم هر موضوعی و بدون در دست داشتن ادله و شواهد کافی نسبت به یکدیگر قضاوت و داوری نکنند، که ریشه بسیاری از اختلافات و درگیریها و دعواها همین سوء ظنها و شک و تردیدهای بیپایه و اساس است.
بسیاری از اختلافات خانوادگی را قبل از آن که سر باز کرده و شکل حقوقی بگیرند، میتوان از راه گذشت درمان، مدیریت و مهار کرد، و اجازه رشد و تکثیر و بقا به آن نداد. ازاین رو آیات قرآنی همواره بر رحمت و عفو و احسان در خانواده تاکید میکنند و عناصر اصلی استحکام خانواده را بر این امور میداند. از مصادیق بارز احسان همان گذشت و چشمپوشی همسران نسبت به خطاها و اشتباهات یکدیگر است.
زندگی جمعی انسان از نیاز به امنیت سرچشمه میگیرد. امنیت از مفاهیم پیچیده و با اهمیت در دنیای امروز و در بسیاری از مباحث اجتماعی و اقتصادی است که با رهایی از تهدید معنا مییابد.