روزنامه: افتادن در دام مدگرایی
یادداشت اجتماعی افشین طباطبایی که در ۲۹ دی ۱۳۹۵ در صفحه ۳ روزنامه نسل فردا به چاپ رسیده است.
افتادن در دام مُدگرایی
مدل موهای عجیب و غریب،لباس های نامتعارف و حتی استفاده از اصطلاحات نامعمول در کلام و شوخی های خاص،همه وقتی مد می شوند، دیگر نمی توان جلوی گسترششان را گرفت و خیلی سریع در جامعه فراگیر می شود و اگر هم از کسی بپرسی چرا از آن استفاده می کنی؟ در یک کلام می گوید چون مد است! نوع بشر به دنبال کسب تحسین، تایید، دیده شدن و جلب تکریم و احترام توسط همنوعان خویش است و ساده ترین روش برای رسیدن به این منظور، آراستگی و زیبایی ظاهر است. شاید بتوان گفت سابقه مُد در ایران به اولین گروه دانشجویان اعزامی به اروپا در زمان قاجار بازمی گردد.
مد و مدگرایی و بالطبع تمرکز بر زیبایی، موضوعی است که انسان می تواند با صرف وقت و هزینه؛ نوازش، تایید و تحسین دلچسب خود را به دست آورد و به اصطلاح دیده شود. گرایش به مد کمابیش در میان افراد همه جوامع وجود دارد و در این میان، جوانان (و اکثرا دختران) بیش از دیگران به آن اهمیت می دهند و مُدگرا هستند.
معیارهایی که اغلب مادی هستند
معیارهای انسان امروزی، اغلب مادی و ظاهری است.کامجویی های آنی، لذت های بی پایان دنیوی، همه و همه رنگارنگ و متنوعند. ولی متاسفانه زندگی اغلب انسان ها در یک مدار بسته تسلسل و تکرار می چرخد. بنای زندگی انسان مدرن بر این قرار دارد که باید نوگرا باشد و دست به تنوع بزند تا او را از این تکرار بیرون ببرد و نجات دهد. زیرا تکرار؛ دلزدگی و ملا لت روحی پدید می آورد. ازاین رو تنوع در لباس،آرایش، پوشش، وسایل زندگی، خودرو، ابزارکار، شکل ساختمان ها و بناها و صدها چیز ریز و درشت دیگر تحت عنوان مُد جدید درحقیقت دارای چنین پتانسیل ذاتی برای نجات انسان است.
مد و اهمیت به زیبایی ظاهر، از مسایل مهم و روز جامعه است. مدگرایی را نمی توان صرفا هیجانات زودگذر و سطحی جوانی دانست،چون آثاری بعضا تخریبی از خود برجای می‌گذارد، اولین آنها در تعارض قرار دادن فرهنگ ملی با فرهنگ وابسته به مد است.هر روز چیز تازه ای مُد می شود. از سبک لباس پوشیدن، مدل مو، آرایش ، نوع راه رفتن، حرف زدن و…، این موضوع در همه دنیا مرسوم بوده و هست. هر چه وسایل ارتباط جمعی پیشرفت کرد، سهم کسب اطلاعات مردم بیشتر شد. تا جایی که امروزه با گسترش ابزارهای ارتباط جمعی، ورود شبکه های اجتماعی، ماهواره ها و… آگاهی از جریان مد، لباس، آرایش و سبک‌های زیبایی آنچنان رشد شتابانی گرفته که در چشم برهم زدنی همه از آخرین طرح‌های مُدیست های معروف پاریس یا نیویورک اطلاع پیدا کرده و پیروی می کنند. امروزه کانون تولید انواع مدها و الگوهای زیبایی جدید عمدتا در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی است و از آنجا به دیگر کشورها فرستاده می شود.
مثبت یا منفی؟
آیا مد ناپسند است یا تبعات مثبتی هم دارد؟ زیبایی به عنوان یک صفت برتر که باعث ایجاد نوعی احساس قدرت در انسان می شود، از خصیصه های رفتاری به خصوص در دوران جوانی است؛حس برتری جویی، جلب توجه و نظر دیگران، در یک کلام دیده شدن و تایید شدنش،از جمله این موارد است.
مردم دوست دارند از دیگران تقلید کنند ولی در عین حال می خواهند از آنها برتر و بهتر باشد. یعنی تمایل به متفاوت بودن و تمایز داشتن از دیگران برای غالب مردم امر مهمی است؛ (اگر تمایز در افکار و عواطف انسان ها باشد، امر پسندیده ای است). کارشناسان مد به هر دوی این تمایلات؛ تقلید و برتری به شکلی ظریف و گاه افراطی توجه دارند. انسان ها در مقایسه خود با دوستان، همکاران، همسایه ها و… به دنبال نوعی تمایز و برتری هم هستند و چون این دو نیروی مخالف نمی توانند به تعادل برسند، اغلب در زندگی افراد تضاد و کشمکشی درونی ایجاد می‌کنند. شاید بتوان گفت مد تاثیر همین تضاد درونی است.زیبایی از صفات خداوند است و ذات انسان گرایش به زیبایی دارد. استفاده نادرست از این خصوصیات باعث انحراف می شود، گاه آن چنان شکل افراطی به خود می گیرد که از مفهوم اصلی زیبایی و پتانسیل ذاتی و اصیل آن فرسنگ ها فاصله دارد. البته موضوع مهم دیگری در این میان مطرح می شود و آن آراستگی و زیبایی است که امری پسندیده و معقول در مبانی اجتماعی است و نه تنها بار تخریبی ندارند، بلکه سرشار از پتانسیل و انرژی سازنده است.
ایجاد طبقه بندی نامعقول و طبقاتی در جامعه
یکی از معایب مد، ایجاد طبقه بندی نامعقول و طبقاتی در جامعه است. افراد متعلق به اقشار کم درآمد همیشه دنباله رو فرزندان خانواده های مرفه و پُرمایه اقتصادی هستند و خواه ناخواه مجبور به پیروی از آنانند و این مسئله هیچ وقت برعکس نمی شود. یعنی مد به شکلی نامحسوس باعث بروز اختلاف طبقاتی جامعه به صورت ناعادلانه می شود. دختران مرفه، مدل جدیدی از لباس را می پوشند؛ چون توان تهیه آن برای بچه های خانواده های کم درآمد نیست، درنتیجه تولیدکننده‌ها دست به کار میشوند. بعد از مدتی دیگر لباس مورد نظر برای دختران طبقه مرفه یک امتیاز محسوب نمی شود در نتیجه آنها دنبال یک لباس و مد جدید می گردند تا دوباره متمایز و مطرح شوند؛این مد جدید، سود سرشاری را برای تولید کننده درپی خواهد داشت و این چرخه همچنان ادامه پیدا می کند. از طرفی دیگر افتادن به دام مُدگرایی، تنوع عقاید و سلیقه ها را از بین می برد. یعنی به انسان القا می شود که ما برای تو و دیگران تصمیم می گیریم و او بدون چون و چرا باید آن را بپذیرد! جالب آنکه مُد، انگیزشی کوتاه مدت دارد و صاحبان صنعت طراحی مد، پیوسته در تلاشند که ایده های جدید و تازه ای را پیشنهاد و عرضه کنند.
بسیاری از افراد تصور می کنند با پیروی از مد در محیط زندگی خود از دیگران متمایز و شاخص می شوند، اما ناگفته عیان است که رده اجتماعی و شخصیت حقیقی انسان با توجه به تمامی ابعاد زندگی او تعیین می شود، نه صرفا لباس ، ظاهر و زیبایی صورت و اندام. بعضی گونه های مد در جامعه به هیچوجه قابل قبول نیست و کسانی که از آن پیروی می کنند، ناچارند با دیگران نیز در بیفتند و درگیر تقابل های اخلاقی و حاشیه ای بیهوده شوند.
البته از حق نباید گذشت که مد همیشه هم باعث نارسایی ، آسیب های فرهنگی و اجتماعی نمیشود و گاه به عنوان دستاوردهای نوین بشری، موجب توسعه فرهنگ و تمدن جوامع شده ،یعنی زمینه زینت ظاهری بهتری برای زندگی مردمان فراهم آورده است.
