اجتماعی

رویارویی آدرنالین و ترس

رويارويي با آدرنالين و ترس - دكتر طباطبايي
نوشته شده توسط افشین طباطبایی

اغلب اشخاص نمى ­دانند به­ هنگام خطر يا تهديد، از سوى فرد يا افراد ديگر، چه كنند. آن­ها دست و پاى ­شان را گم مى­ كنند، مستأصل و پريشان مى­ شوند; نظام فكرى و قدرت تجزيه و تحليل­ شان كم ­مى­ شود.

يكی از دلايل اصلى چنين حالت­ هايى، ترس و وحشت است. پى ­آمد ترس، بالا رفتن آدرنالين خون و در نتيجه، اُفت سطح درک و عدم توانايى در واكنش مناسب می­ باشد.

در برابر عناصرى شرور و لات، دلهره و اضطراب، وحشت و ترس به­ جان آدم می ريزد و موجب ترشح هورمون آدرنالين در خون مى­ گردد كه خود به ­خود، باعث كند كردن حركات، شوكه شدن، از دست دادن توانايى در نشان دادن واكنش، و قفل شدن مغز در عكس­ العمل مناسب مى­ گردد. گاهى اين شوک، آنقدر قوى­ است كه حتا قدرت گريختن و فرار از مهلكه را نيز از انسان مى­ گيرد.

ترشح آدرنالين و بالا رفتن ميزان آن، واكنش طبيعى متابوليسم بدن، در قبال ترس و وحشت ناگهانى است. هيچ­كس، نمى­ تواند كارى در جهت متوقف كردن آن انجام دهد. مثل وقتى كه مى­ دويد، ناخودآگاه ضربان قلب براى رساندن خون بيش­تر و كافى به اندام­ ها بالا مى­ رود و شما قادر به پايين ­آوردن آن نخواهيد بود، مگر دست از فعاليت بكشيد و استراحت كنيد.

در مورد آدرنالين نيز، همين موضوع صادق است; نمى­ شود جلوی ترشح­ات را گرفت، ولى در اثر تجربه مى­ توانيد تمركز فكرى و قدرت مغزى­ را، در آن شرايط همچنان حفظ كنيد و بر اوضاع مسلط باشيد. يورش آدرنالين، قدرت فكر كردن درست و واكنش مناسب را خواهد گرفت; مگر اين­كه، تجربه­ عملى شرايط بحرانی را داشته باشيد. در رويارويى­ هاى خيابانى با اوباش، بدون داشتن تجربه­ كار در شرايط آدرنالين بالا، موفق نخواهيد بود.

بايد ياد بگيريد كه در وضعيت ترس و هراس و بالا رفتن آدرنالين، چه­ كار كنید و چه عكس­ العملی نشان دهید، چه توسط سارقى مسلح تهديد ­شويد، چه حادثه­­ رانندگى سخت و وحشتناكى رخ دهد، چه مورد پرخاش و ناسزا قرار گيريد، چه با كسى درگير يک اختلاف جزیى يا «بگو مگوى خشن» شويد.

در هراس و وحشت، غالب قربانيان، به­ طور­ غريزى به­ دنبال راه­ حل­ هاى ساده و در دسترس مى­ گردند، مثل غريقى­ كه در آب­ می­افتد و به­ هر چيزى چنگ­­ مى­ زند. درحقيقت، آن­ ها قادر به استفاده ­از سطوح ­بالايى مغز نيستند. اگر كاركرد مغز را در سطح بالايى «تعقل» و زيرين «غريزى» تقسيم كنيم، در شرايط بحرانى و ترس، تنها قسمت زيرين مغز، فعال است.مى­ توان آن را عمل­کرد غريزى ناميد. اين دو بخش مغز، جدا از يكديگر كار مى­ كنند. گاه يكى و گاه ديگرى، بسته به شرايط، فعال بوده و قادر به اتحاد و جفت شدن با هم نمى­ باشند.

به­ وسيله تمرينات و تعاليم «وضعيت آدرنالين» مى­ آموزيم كه چگونه مغز خود را از سطح زيرين به بخش بالايى يا به عبارتى، از حالت غريزى به وضعيت عقلانى منتقل كنيم. طبق نظر كارشناسان، هردو بخش مغز، فوايد و كارآيى منحصر به فرد خود را دارند. در شرايطى، آرام و معقول هستيم، و گاه در شرايط «فشار آدرنالين»، به­ طورغريزى قدرت فوق­ العاده­ اى پيدا مى­ كنيم.

دو بخش مغز | تعقل و غریزه

يادآور مى­ شوم وضعيت آدرنالين تنها به مستاصل شدن يا از پا افتادن و قفل شدن نمى­ انجامد. گاهى باعث می شود قدرت و نيروى خارق­العاده ­ای هم پيدا كنيم.در حادثه­ اى، كودک خردسالى با اتومبيل تصادف، زير ماشين می­ رود. مادر­ وحشت­زده­ اش، تحت­ تاثير فشار­ آدرنالين به­ تنهايى چرخ ­اتومبيل را از ­روى فرزندش بلند مى­ كند. حوادثى از اين­ دست، نادر نيست. در اين اتفاقات قدرت تعقل مغز، از كارافتاده و بخش غريزى (سطح زيرين) باعث توليد نيروى شگرف مى­ گردد.

بايد بياموزيم به­ هنگام ترس و وحشت (استرس)، از سطح زيرين مغز، به سطح بالايى آمده و عنان اختيار اعمال خود را به­ دست گيريم. ما در زندگى نياز به توانايى و مهارت در مديريت لحظات بحرانى و خطرناك داریم. افراد زيادى در مشاغل­ شان، هر روز با چنين بحران­ هايى روبرو هستند.

كاركنان اورژانس چه­ كار مى­ كنند؟ چگونه بيمارى را كه سكته­ قلبى كرده و در لحظات آخر حيات است، از مرگ نجات مى­ دهند؟ به­ طور قطع قادر به استفاده از قدرت مغزى و كنار آمدن با آدرنالين هستند. آتش­ نشانان، نيروهاى ويژه­ پليس، پرستاران در اتاق عمل، جراحان و خلبانان و… افراد زيادى هر لحظه زير فشار آدرنالين بايد كار عادى­ شان را انجام دهند و یا دراثر تکرار و تجربه و خونسردی، متابولیسم بدن­شان هورمون آدرنالین در خون آن­ها ترشح نمی­ کند.

آدرنالين به­ خودى خود، فرايندى طبيعى در واكنش­ هاى متابوليسم بدن انسان است. آموزش كنار آمدن با آن و از كف ندادن اختيار تعقل، به هنگام استرس، كارى ا­ست كه براى دفاع شخصى بايد به­دست آوريم. افرادى ­كه درگذشته بر اثر عوامل گوناگون، دچار جراحت­هاى روحى شده­ اند، هنگام وقوع هرحادثه­ اى و بالارفتن آدرنالين خون و قرارگرفتن در حالت­ هاى غريزى و احساسى، ناخودآگاه، اتفاقات تلخ گذشته براى­شان زنده مى­ شود. پديده­ ­آدرنالين، حالت­ هاى ­احساسى را تشديد ­مى­ كند. گاه غلظت احساسات، موجب واكنش­ هاى فيزيكى مى­ گردد.

آموزش­ هاى مختلف آدرنالين، به­ مرور زمان، فرد را قادر مى­ سازد تا در بحران­ هاى متفاوت بتواند – با وجود فشار احساسى و استرس روحىعكس­ العمل مناسب، متعادل و معقولى، از خود نشان دهد. به­ دست آوردن تجربه در وضعيت آدرنالين، بهترين شيوه، براى مقابله و واكنش درست است.

سرقت و آدرنالین | ترس در هنگام روبرویی با سارق

به­ واقع چه كسانى، نياز به آموزش مقابله­ صحيح با مشكلات و اتفاقات در شرايط آدرنالين ندارند؟ ما درزندگى، با هرموقعيت و شغلى، در روزها و ماه­ هاى سال، گاه مجبور مى­ شويم، با استرس و فشار آدرنالين سروكله بزنیم و خودمان را از آن برهانيم. چتربازان، خلبانان، تكنسين­ هاى اورژانس، جراحان، بازيكنان فوتبال و همه­ ورزشكارانى كه قصد شركت در مسابقه­ اى را دارند، كسانى كه در كنكور شركت مى­كنند، بايد بتوانند بر استرس غلبه و رفتار مناسبى از خود نشان دهند.

براى يادگيرى واكنش صحيح درشرايط آدرنالين بالا، لازم نيست از قدرت­­بدنى فوق­ العاده­، ابزار و امكانات خاص، يا برخوردار از توانمندى­ هاى روانى و كلامى ويژه ­اى باشيد. (اگر چه هركدام از اين­ها يك امتياز محسوب مى­ شوند). هر فردى، با هر درجه­ اى از توانايى فيزيكى، مغزى، روحى، سنى و جسمى، ميتواند ياد بگيرد كه در شرايط بحرانى چگونه عمل كند و چه واكنشی از خود نشان دهد.

مثالى كوتاه ميزنم; آن را تصور كنيد: مردى در گوشه­ تاريک پاركينگی طبقاتى، در حال باز كردن در خودرویش است كه جوانى­ موقر به او نزديک مى­ شود; جوان، سراغ راه خروجى را مى­ گيرد، در چشم به­ هم­زدنى، او كه به وسيله­ سؤالى انحرافى، ذهن دوست ما را منحرف کرده، با چند ضربه­ مشت ناگهانى و غافلگيرانه دوست ما را به زمين می زند و كيف پول­ اش را­ مي­ دزدد و فرار مى­ كند.

حمله­ ناگهانى و غيرقابل پيش­بينى مهاجم و ترس ناشى از آن، در ثانيه­ اى كوتاه، ضربان قلب دوست ما را به صد و پنجاه رساند و آدرنالين ترشح شده در خون توان هرگونه حركت و عكس­ العملى را از او سلب كرد; حتا شدت ضربات مهاجم كه بر سر و صورتش فرود آمد را نيز حس ننمود. پس از دزديده شدن پول­ ها و فرار جوان موقر و در اصل مهاجم، دوست سرگشته ما از آن چه رخ داده بود، جا خورده و گيج و منگ و مضروب، متحير ماند. (جوان مزبور نسبت به مرد جثه ضعيفی داشت. (

آدرنالین و ترس | چرا درگیری؟ | چه شد؟

مشكل چه­ بود؟ چه­ شد؟ قربانی تمام ضربات­ مهاجم ­را تحمل­ كرد، ولى حتا نتوانست يک مشت ساده بزند؟

جواب، خيلى ساده است: دوست ما، باشرايط آدرنالين و تأثيرات ناشى­ از آن، نه آشنايى داشت، نه تجربه. نمى­ دانست با ترس فزاينده و ضربان بالاى قلب و فشار آدرنالين چه كند. از كارافتادن سطح بالاى مغز، منجر به عدم تجزيه و تحليل او از شرایط پیش­ آمده شده بود. براى يافتن تجربه در شرايط فشار آدرنالين، نياز به آموزش­هاى ويژه­ اى داريم كه مهارت و توان مغزى و روانى ما را در آن جهت بالا ببرد:

به­ هيچ روى قادر به متوقف كردن فشار آدرنالين و يا چشم­ پوشى از آن، نخواهيد بود. افزايش ضربان قلب و ترشح زياد آدرنالين در خون، واكنش طبيعى متابوليسم بدن است، در اثر مرور زمان و تجربه، مى­ توانيد چگونگى فعال و هوشيار بودن در آن شرايط را بياموزيد.

همان­گونه كه اشاره شد هنگام قرار گرفتن مغز، در وضعيت آدرنالين بالا، مغز توانايى تجزيه و تحليل را از دست می دهد، به­ سطح زيرين متصل­ مى­ گردد. سطح­ زيرين مغز، توان آناليز یک بچه­ اى نه تا يازده ساله را دارد و بيش­تر غريزى و احساسى عمل ­مى­ كند. در شرايطی كه تحت­ تاثير فشار ­استرس و بالا­بودن آدرنالين، توانايى درک و واكنش معقول را از دست مى­ دهيد، اگر بتوانيد با استفاده از حركاتى­ ساده ولى موثر، عكس­ العمل نشان دهيد، به­ طور قطع از پس مشكل برخواهيد آمد.

مهم­ ترين عامل موثر يا بهتر بگويم، اولين عامل تاثيرگذار در آموزش و دانستن دفاع شخصى، چگونگى برخورد و عملكرد و نوع كنار آمدن با فشار آدرنالين (كه در پى يک درگيرى خشونت­ بار به­ وجود مى­ آيد) است. آشنا نبودن و آموزش نديدن تحت شرايط آدرنالين و نداشتن آگاهى از آن، در يک رويارويى واقعى و استرس روحى زياد، شما را دچار مشكل مى­ كند. آدرنالين باعث لرزش اندام، از كار افتادن فكر، نفس­ نفس زدن، خشك ­شدن گلو، سرفه­ هاى پى­ درپى، دستپاچگى شديد، ميخكوب شدن در جاى خود و… مى­ گردد.

بالارفتن آدرنالين، به فلج شدن سيستم عصبى و قفل شدن حركات فيزيكى و مغزى مى­ انجامد. براى دارا بودن شيوه­ هاى صحيح و مناسب دفاع، در دنياى واقعى، بايد روش­ هاى تعامل با آدرنالين را فرا بگيريد; چون تقابل با آن ميسر نيست.

تعامل با ترس

سربازان، در ميادين واقعى جنگ، با صداى انفجار، شليک گلوله، زوزه ى خمپاره وروبرو هستند. اگر آموزش نديده باشند، همگى ترسيده، بى­ مصرف شده و قادر به­ دفع حمله­ دشمن، نخواهند بود. در پادگان نظامى با شيوه­هاى تمرينى سخت، پديد آوردن شرايطى شبيه ميدان جنگ، انفجارهاى نمايشى ، شليک گلوله­ هاى پلاستيكى (باعث بالارفتن آدرنالين ناشى از ترس و استرس در سربازان می شوند) و… تا حد بسيار زيادى، سربازان ياد مى­ گيرند كه در اوضاع بحرانى و جنگى، اراده­ عمل و اختيار خود را از دست ندهند. يعنى بر ترس و وحشت­ شان غلبه كنند و پيامدهاى آن­ را بى­ اثر سازند. به­ تدريج آنان ياد می گيرند تا واكنش مناسب و عكس­ العمل درستی، از خود نشان دهند و استفاده صحيحی از توان مغزى و فكرى ­شان در شرايط آدرنالين بالا انجام دهند.

آيا مى­ شود با آدرنالين مقابله كرد، يا آن را حذف نمود؟

خيلى­ ها مى­ پرسند راهى براى كم كردن اثر آدرنالين و يا حذف آن در شرايط و وضعيت استرس و بحران و ترس وجود دارد؟

بيش­تر افراد – چه داراى تمرينات و تجارب رزمى و روانى و فيزيكى باشند، چه نباشندقادر به ناديده انگاشتن و حذف آدرنالين نخواهند بود. بالا رفتن آدرنالين، فرآيندى طبيعى در ارگانيسم بدن به هنگام ترس است. بعضى­ ها مدعی اند كه مى­ توانند در بحرانى­ ترين و تهديد آميزترين شرايط، خونسرد و آرام باشند. البته درجه و شدت متاثر شدن، به­ واسطه­ آدرنالين در افراد مختلف، بنا به ­شرايط تجربى و سوابق قبلى روانى­شان، متفاوت است; ولى به­ هيچ روى نمى­ توان آن را ناديده گرفت.

تنها مى­ توان با تجربه، تمرين و تلقين، وضعيت روحى خود را حفظ، و سطح بالايى مغز را فعال نگه داشته تا قوه­ تعقل­ پايين نيايد يعني رويارويي با آدرنالين و ترس.

سه روش براى تطبيق با شرايط آدرنالين :

 رفتارهاى ­قاطع و حالت­ هاى ظاهرى راسخ و محكم را بياموزيد; طرز نگاه، نوع ايستادن، لحن­ كلام و

  فنون ساده ولى عملى و مؤثر، در مقابله­ ى فيزيكى و دفع ضربه و حمله با افراد خشن را بياموزيد.

  سعى كنيد در دوره­ هاى آموزشى دفاع شخصى، زير نظر استادان به نام و ماهر شركت كنيد.

جمع سه مرحله ى بالا، نود درصد مواقع، شما را از بیش­تر خطرها، نجات مي­دهد.

 

درباره نویسنده

افشین طباطبایی

افشین محمدباقر طباطبایی. نویسنده و پژوهشگر مسائل اجتماعی - روانشناختی - مشکلات جوانان. مربی مثبت‌اندیشی. شعار او این است: رهبر ارکستر زندگی خود باشید

دیدگاهتان را بنویسید